Zerkalo (The mirror)

Regie : Andrei Tarkovsky (1975)

Een man (die trouwens nooit in beeld komt) ligt op sterven en haalt zich verschillende herinneringen voor de geest. Beelden uit zijn jeugd, historische nieuwsbeelden, ...

Ik ga met opzet zeer weinig vertellen over deze film, die je gewoonweg moet ervaren en ondergaan. Het heeft weinig zin om meer te vertellen over de plot, omdat die er simpelweg niet is. Elke poging om dit meesterwerk te beschrijven is futiel en overbodig. Door een zeer autobiografisch verhaal te vertellen op een volledig plot-loze wijze, houdt Tarkovsky de kijker een soms zeer confronterende spiegel voor waardoor het bekijken van deze film een zeer persoonlijke ervaring wordt. Als kijker wordt je overweldigd door de zinderende beeldpoëzie en de prachtige offscreen-lyriek (poëzie van Arseny Tarkovsky, vader van de regisseur). De schitterende soundtrack (met o.a. muziek van Bach en Purcell) maakt het geheel af.

Tarkovsky zelf legde er overigens de nadruk op dat de kijker zich niet te veel moet focussen op het verhaal en op de symboliek, maar dat je de film moet trachten te ondergaan als een palet van herinneringen : ”I should like to ask you all not to be so demanding, and should not think of Mirror as a difficult film. It is no more than a straightforward, simple story. It doesn’t have to be made any more understandable."

De cinematografische pracht is gewoonweg verbluffend. Er verder over uitweiden zou er afbreuk aan doen. Net zoals het weinig zin heeft om een schilderij van Vermeer te beschrijven, heeft het weinig zin om sommige tableaux vivants van Zerkalo te beschrijven. Je kijkt ernaar en wordt overstroomd door gevoelens die verschillend kunnen zijn bij elke kijk-ervaring. En zo is Zerkalo ook opgevat : de herinneringen van een mens zitten niet netjes chronologisch op een rijtje, maar zijn een vat vol associaties en gedachtenkronkels die heen en weer flitsen tussen verschillende tijdstippen, verschillende kleuren, verschillende gevoelens.

Om je te laten proeven van de mooie poëzie van Arseny Tarkovsky, hieronder de engelse vertaling van het gedicht First meetings :

We celebrated every moment
Of our meetings as epiphanies,
Just we two in all the world.
Bolder, lighter than a bird's wing,
You hurtled like vertigo
Down the stairs, leading
Through moist lilac to your realm
Beyond the mirror.

When night fell, grace was given me,
The sanctuary gates were opened,
Shining in the darkness
Nakedness bowed slowly;
Waking up, I said:
'God bless you!', knowing it
To be daring: you slept,
The lilac leaned towards you from the table
To touch your eyelids with its universal blue,
Those eyelids brushed with blue
Were peaceful, and your hand was warm.

And in the crystal I saw pulsing rivers,
Smoke-wreathed hills, and glimmering seas;
Holding in your palm that crystal sphere,
You slumbered on the throne,
And - God be praised! - you belonged to me.
Awaking, you transformed
The humdrum dictionary of humans
Till speech was full and running over
With resounding strength, and the word you
Revealed its new meaning: it meant king.
Everything in the world was different,
Even the simplest things - the jug, the basin -
When stratified and solid water
Stood between us, like a guard.

We were led to who knows where.
Before us opened up, in mirage,
Towns constructed out of wonder,
Mint leaves spread themselves beneath our feet,
Birds came on the journey with us,
Fish leapt in greeting from the river,
And the sky unfurled above...
While behind us all the time went fate,
A madman brandishing a razor.

Nog een leuke anecdote die Tarkovsky ooit zelf vertelde. Nadat de film was afgerond, werd hij eerst getoond aan een zaal vol filmcritici. Na de vertoning begonnen de critici onder elkaar uitgebreid te discussiëren over de verborgen boodschappen en de betekenis van de film. De discussie sleepte zich eindeloos voort totdat de kuisvrouw van dienst het welletjes vond en aan de critici vroeg hoelang de discussie nog zou duren. Iemand antwoordde haar dat ze aan het discussiëren waren over een zeer moeilijke film en dat ze aan het trachten waren om de betekenis ervan te achterhalen. Waarop de kuisvrouw antwoordde dat ook zij de screening had bijgewoond en dat ze niet begreep wat er niet te snappen viel aan de film. In haar ogen was het eenvoudigweg een film over een man die in het reine tracht te komen met zijn verleden en die vergiffenis tracht te vragen voor de fouten die hij had begaan maar die niet weet hoe dat moet. De critici waren verstomd ...

Ik wik mijn woorden zeer zorgvuldig wanneer ik zeg dat Zerkalo de meest indrukwekkende film is die ik ooit gezien heb, misschien wel de enige film waar ik in een continue loop urenlang naar zou kunnen blijven kijken.