Birth of a nation

Regie : D.W. Griffith (1915)

In dit 170 minuten durende historische pamlet schetst Griffith een beeld van de USA tijdens en na de grote Secessieoorlog. In het eerste deel van de film toont Griffith ons twee families (de progressieve Stoneman-familie uit het Noorden en de conservatieve familie Cameron uit het Zuiden). Beide families zijn al lang met elkaar bevriend, maar de Burgeroorlog breekt uit en een breuk in de vriendschap is onvermijdelijk. De tragedie slaat toe bij de familie Cameron, die deel uitmaakt van het verliezende kamp en waarvan twee zonen sneuvelen op het slagveld. In dit eerste deel is er veel aandacht voor de actie op het slagveld, met grote massa-scènes die nauwkeurig door Griffith werden geregisseerd. Griffith had al enige tijd ervaring met het filmen van Burgeroorlog-gerelateerde one-reelers (hij draaide er gemakkelijk één of twee per week), maar was de eerste filmmaker die zo'n groots opgezette massascènes in beeld bracht. De ondertekening van de nederlaag van het Zuiden door generaal Lee, wordt door Griffith gebracht als een nauwkeurig gereconstrueerde 'historische facsimile'.

De film dankt echter haar dubieuze faam aan het tweede deel van de film (Reconstruction). Wanneer Abraham Lincoln wordt vermoord (ook nauwkeurig gereconstrueerd als 'historische facsimile'), grijpen de extreem-progressieven de macht. Zij willen zo snel mogelijk een zelfbestuur van afro-amerikanen opdringen aan de Zuidelijke Staten, wat ontaardt in totale anarchie en de ideale voedingsbodem blijkt te zijn voor de Ku Klux Klan.

Griffith baseerde zich voor de verfilming van dit tweede deel op de roman "The clansman : an historical romance of the Ku Klux Klan" van rechtsradicale dominee Thomas F. Dixon Jr., waarin er geen twijfel kan bestaan omtrent de politieke overtuigingen van de auteur. En regisseur Griffith neemt de visie van Dixon over. Het tweede deel van de film is dan ook een onverbloemd en negro-foob pleidooi vóór white supremacy. De tekstpancartes laten af en toe zeer weinig aan de verbeelding over. De weinige dialogen die aan zwarten gegund worden, lijken altijd hun domheid en agressieve inborst te willen accentueren ("Dem free-niggers f'um de N'of am sho' crazy." - "The town is overtook by crazed negroes."), terwijl de blanken in eer en geweten hun geboorterecht mogen uitoefenen ("The former enemies of North and South are united again in common defence of their Aryan birthright").

De ruiters van de Ku Klux Klan wordt geportretteerd als de redders des vaderlands, als waren het ridders van de Ronde Tafel, met de triomfantelijke tonen van Wagners Walkure als begeleidende soundtrack (Coppola was niet de eerste die de filmische grandeur van deze muziek inzag). Dit staat in schril contrast met de manier waarop het eerste negroïde parlement wordt geportretteerd : als een stelletje ongemanierde apen (deze scène werd door Griffith ook als historisch correcte facsimile opgevoerd, maar hij vergat er wel bij te zeggen dat hij zich voor deze scène in feite liet inspireren door racistische spotprenten).

Nog groffer wordt het als je als kijker vaststelt dat de rollen van een aantal zwarten helemaal niet door zwarten gespeeld worden, maar door geschminkte blanken ! Deze regel gold in het bijzonder voor acteurs die in contact dienden te komen met de blanke actrices.

Het maken van zo'n film zou nu totaal ondenkbaar zijn en is dan ook enkel maar te begrijpen indien we de film in haar juiste historische context plaatsen. De film werd gedraaid in 1915 in een periode waarin de nasleep van de Burgeroorlog nog vers in het geheugen lag. De familie van Griffith had door de Burgeroorlog zware financiële verliezen geleden. Maar zelfs in het besef dat deze film ruim negentig jaar geleden werd gedraaid, valt haar dubieuze boodschap op geen enkele wijze goed te praten. In de allereerste prints riep Griffith zelfs boudweg op tot ethnic cleansing en tot het deporteren van zwarten naar Liberia.

Vanaf de allereerste vertoning was de film dan ook zwaar gecontesteerd en werd de prent een mikpunt van diverse burgerrechtenbewegingen. Dit kon echter niet verhinderen dat de film een groot kassucces werd en na de eerste release al ruim 10 miljoen $ opbracht, een voor die tijd waanzinnig hoog bedrag. De filmindustrie zou nooit meer hetzelfde zijn. Los van haar racistische boodschap blijft de film tot op de dag van vandaag een veelbesproken prent en zonder enige twijfel één van de meest baanbrekende films aller tijden. De grootse opzet, het mega-budget (de film kostte een nooit geziene som van 110.000 $ !), een aantal nooit eerder gebruikte editing-technieken en de ongebruikelijke lengte (de film duurde 12 reels i.p.v. de voor die tijd gebruikelijke korte one-reelers !) maakten deze prent tot een mijlpaal in de filmgeschiedenis, helaas besmeurd door een verwrongen gedachtengoed. Birth of a nation was tevens de geboorte van de moderne Amerikaanse cinema.

Griffith, wiens vader trouwens tijdens de Burgeroorlog meevocht aan de kant van de Zuidelijken, was enerzijds slim genoeg om munt te slaan uit de controverse die zijn film veroorzaakte, en heeft anderzijds tot op het einde zijn film verdedigd, hierbij steevast verwijzend naar de boodschap waarmee zijn magnum opus een aanvang neemt : "A plea for the art of the motion picture - We do not fear censorship, for we have no wish to offend with improprieties or obscenities, but we do demand, as a right, the liberty to show the dark side of wrong, that we may illuminate the bright side of virtue - the same liberty that is conceded tot the art of the written word - that art to which we owe the Bible and the works of Shakespeare."

Samenvattend kun je dus stellen - met de woorden van criticus Tim Dirks : "The debate regarding the film's form versus content will never end. The film is many things: repulsive, naive, biased, simplistic, historically inaccurate, and astonishing in its view of history and racist glorification of the KKK. Yet it is also a tremendously significant and powerful work of art (and example of movie propaganda), with extraordinary effects and brilliantly-filmed sequences." Hier kun je zijn zeer omstandige bespreking lezen.