Viaggio in Italia

Regie : Roberto Rossellini (1954)

Katherine en Alex zijn een welstellend Brits koppel. Om een erfeniskwestie te regelen reizen ze per auto naar Napels. Hun huwelijk is niet wat het moet zijn : Alex is altijd cynisch en sarcastisch, Katherine is altijd kritisch. Eénmaal in Italië brengt Alex zijn tijd vooral door op Capri, feestend en flirtend. Katherine van haar kant doolt door de musea van Napels en Pompeï en denkt met weemoed terug aan haar relatie met een ondertussen overleden dichter. Het koppel denkt zelfs aan echtscheiding. Maar wanneer ze verstrikt geraken in een mensenmassa tijdens een religieuze processie, komen ze tot betere inzichten ...

Roberto Rossellini wordt dikwijls afgeschilderd als de peetvader van het Italiaanse neo-realisme. Dit epitheton heeft hij vooral te danken aan zijn na-oorlogse trilogie Roma città aperta (1945), Paisà (1946) en Germania anno zero (1948). Telkens harde en politiek getinte films in de beste neo-realistische traditie.

Toen Ingrid Bergman deze trilogie te zien kreeg, was ze dusdanig onder de indruk dat ze een brief schreef naar Rossellini en aanbood om in één van zijn films te mogen acteren. Dat liet Rossellini zich geen twee keer aanbieden want Bergman was een megaster na het succes van o.a. Casablanca en enkele Hitchcock-films. Hun eerste gezamenlijke project werd Stromboli (1950). Tijdens het draaien van deze film ontstond een relatie tussen Bergman en Rossellini, waarbij Bergman in verwachting geraakte van een buitenechtelijk kind (actrice Isabella Rossellini). Dit veroorzaakte in het ultra-katholieke Italië een enorm schandaal en zou een stempel drukken op de rest van de carrière van Rossellini.

Na Stromboli veranderde het oeuvre van Rossellini dan ook van toon. Na het politieke neorealisme ging hij zich meer toeleggen op een ingetogen en individualistisch realisme. Viaggio in Italia is hier een schoolvoorbeeld van. Rossellini onderzocht "the possibility of revealing the spiritual through the strict presentation of the material and physical". Met deze bijna plotloze film effende Rossellini het pad voor de Franse nouvelle vague. Jonge recensenten van het befaamde Franse filmtijdschrift Cahiers du Cinéma (zoals Eric Rohmer, François Truffaut en Jean-Luc Goddard) stapelden de superlatieven op omtrent Viaggio in Italia. Goddard noemde het de mooiste film aller tijden en Jacques Rivette schreef dat deze film alle andere films met 10 jaar deed verouderen. De filmcritici in de US en de UK hadden het echter niet zo begrepen op deze film : termen als 'dull', 'slow', 'poorly written' en zelfs 'incompetently directed' werden bovengehaald. In retrospect hadden zij ongelijk : de film is van essentieel belang gebleken in de ontwikkeling van de cinema. Zonder deze film had de nouvelle vague er anders uitgezien. Zonder deze film was het beste werk van Antonioni ondenkbaar.

Misschien waren de woorden van de linkse filmrakkers uit Frankrijk wel wat overroepen en betrof het vooral polemieken in een ivoren toren. In de ogen van de weinig onderlegde filmkijker zal Viaggio in Italia immers eerder overkomen als een ietwat saaie en fletse relatieschets. Het grote publiek werd dan ook allesbehalve wild van Viaggio in Italia. Maar datzelfde grote publiek moest in het begin ook niets hebben van abstracte schilderkunst. Wanneer je de moeite doet om onder de oppervlakte te kijken, ontdek je in Viaggio in Italia een wonderlijke wereld van introspectie.

Om het met de woorden van Rossellini-filmograaf Peter Bondanella te zeggen : "Viaggio in Italia will never become a popular film. Rossellini’s avoidance of traditional dramatic construction with its increase of narrative suspense toward a resounding climax, the flat delivery of the English dialogue and the essentially antitheatrical acting style of his cast, his long takes and avoidance of climactic editing techniques, and his emphasis on minute psychological nuances in the lives of vapid and superficial protagonists will never result in box-office appeal in any commercial cinématic culture ... Italian neorealism had largely ignored psychological realism in an attempt to show how environment shaped character during the immediate postwar period, when unemployment and the reconstruction of Italy were the most important central facts of life. Rossellini’s Viaggio in Italia helped to move Italian cinéma back toward a cinéma of psychological introspection and visual symbolism where character and environment served to emphasise the newly established protagonist of modernist cinéma, the isolated and alienated individual."