Nattvardsgästerna

Regie : Ingmar Bergman (1962)

Op een kille winterdag houdt een dominee een religieuze dienst voor een beperkt publiek. De dominee is Tomas, weduwnaar sedert een viertal jaren. Tot zijn publiek behoren een ongeduldige organist, een jong koppel dat een derde kind verwacht, een gebochelde man die klusjes opknapt in de kerk, en Märta, de dorpsonderwijzeres die al enige tijd een relatie heeft met de dominee. Na de dienst wordt Tomas opgezocht door de zwijgzame Jonas, de jonge aanstaande vader. Jonas wordt gekweld door angsten en zoekt raad, maar Tomas kan hem geen troost geven. Integendeel : Tomas verkeert in een zware religieuze crisis en twijfelt aan zijn geloof. Later op de dag wordt het lichaam van Jonas teruggevonden : hij schoot zich een kogel door het hoofd. Ook in de relatie tussen Märta en Tomas dient zich een crisis aan : de relatie is vooral éénrichtingsverkeer vanwege Märta. Zij houdt van Tomas maar Tomas houdt niet van haar. Tomas scheldt haar verrot. Op het einde van de dag vindt een tweede kerkdienst plaats voor een nog kleiner publiek ...

Nattvardsgästerna (letterlijk vertaald 'de communicanten' maar beter gekend onder de Engelse titel Winter light) is de tweede film van Bergman in zijn trilogie over religieuze en menselijke crisis. De film begint met een kerkelijke dienst die Bergman maar liefst over 12 minuten uitsmeert. Ook het einde van de film is een kerkelijke dienst. Het zijn twee boeksteunen waartussen religieuze wanhoop, verwrongen relaties en desillusie hun plaats vinden. De film is bijna uitsluitend een sober kammerspiel : met uitzondering van de scènes waarbij het lijk van Jonas gevonden wordt, vindt alles plaats in besloten ruimten : de kerk, de sacristie, de school.

Het eindresultaat is een uiterst kille en grimmige studie van de menselijke ziel in opperste vertwijfeling. Het tempo van de film is van het eerste tot het laatste shot zeer consequent. Bergman lijkt hier het perfecte ritme gevonden te hebben en laat het materiaal steeds voor zich spreken. De zwart/wit-fotografie van Sven Nykvist is zoals altijd uitmuntend. Bergman zou trouwens achteraf verklaren : "I think I have made just one picture that I really like, and that is Winter Light. That is my only picture about which I feel that I have started here and ended there and that everything along the way has obeyed me. Everything is exactly as I wanted to have it, in every second of this picture."

Uit zijn vaste acteursgilde plukte Bergman ditmaal een ijzersterk trio : Gunnar Björnstrand als dominee Tomas, Ingrid Thulin als onderwijzeres Märta en Max Von Sydow als de vertwijfelde Jonas. Bergman laat zijn film abrupt eindigen en biedt aan de kijker geen catharsis. De kerkelijke dienst op het einde van de film biedt geen troost. Integendeel : Tomas rammelt de vaste rituelen af zonder de minste overtuiging. De crisis zit dieper dan ooit.

Een interessant interview met Bergman over Nattvardsgästerna, met enkele leuke shots achter de schermen :