Tystnaden

Regie/scenario : Ingmar Bergman (1963)

Twee zussen (en het zoontje van één van hen) zijn op doorreis met de trein en houden - wegens de ziekte van de oudste zus - halt in een onbestemde en vreemde stad, waar een drukkende hitte heerst. De ene zus is Ester, een strenge vertaalster die aan een TBC-achtige aandoening lijdt. De andere zus is Anna, die duidelijk zielsveel houdt van haar zoontje Johan maar die in het claustrofobische en verhitte hotel nauwelijks haar draai kan vinden. Het geweeklaag van haar zus helpt ook niet dus trekt ze de stad in, op zoek naar een flirt die ze al snel vindt in de persoon van een barman. Terwijl Anna heil zoekt in een one night stand en Ester verzorgd wordt door de oude hotel-concièrge, gaat Johan op ontdekkingstocht in het hotel en maakt hij kennis met een stel artistieke dwergen. Het gedrag van Anna wekt jaloezie en afkeer op bij Ester en het komt tot een zware breuk tussen de twee zussen. Anna laat haar zieke zus achter en stapt met haar zoontje de trein op ...

Met Tystnaden (ofte The Silence) draaide Bergman het slot van zijn strenge trilogie over menselijke isolatie (en religieuze desillusie) en hij schuwde daarbij de controverse niet. De relatie tussen Anna en haar zoontje Johan krijgt regelmatig een nogal ongezonde dimensie mee en ook de relatie tussen de twee zussen wordt gekenmerkt door een incestueuze onderstroom. De seksscène tussen Anna en de barman is ruw en liefdeloos. Dit alles wordt geserveerd in een zeer beklemmende sfeer die benadrukt wordt door de imposante fotografie van Sven Nykvist.

De film heeft zijn titel niet gestolen : de dialogen zijn tot een absoluut minimum beperkt (Bergman wou trouwens oorspronkelijk een film draaien zonder enige dialoog). Het zwijgen is regelmatig oorverdovend en als er dan toch iets gezegd wordt, is de dialoog ofwel beenhard ofwel onverstaanbaar (de oude hotelconcièrge brabbelt een door Bergman zelfverzonnen taaltje).

Doordat de film beoordeeld werd kort nadat de rating-normen in Zweden veranderd waren, kon de film de censuurcommissie passeren zonder dat erin geknipt werd. Dit bleef niet zonder gevolgen : de film trok - dankzij de controverse - volle zalen en werd hevig besproken (tot in het Zweedse parlement toe). Niet iedereen was even gelukkig met deze prent : zowel Bergman als diens toenmalige vrouw werden met de dood bedreigd en Bergman kreeg met de post zowaar bevuild toiletpapier toegezonden.

Tystnaden is zeker niet mijn favoriete Bergman-film, hoewel de prent bulkt van de kwaliteiten. Vooral Ingrid Thulin zet een sterke acteerprestatie neer en de fotografie van Sven Nykvist is - zoals reeds aangehaald - verbluffend. Maar de wijze waarop Bergman een zeer beklemmende filmtaal hanteert om een gebrek aan communicatie te tonen, maakt de film tot een zeer zware brok. De film wordt thematisch altijd verbonden met zijn twee voorgangers Såsom i en spegel en Nattvardsgästerna (en wordt even abrupt afgebroken als deze twee films, waardoor de kijker beduusd achterblijft) maar kan net zozeer gezien worden als een prelude voor het verbijsterende Viskningar och rop. Geen film voor mensen die niet vertrouwd zijn met het oeuvre van Bergman, maar desalniettemin een boeiende en controversiële karakterstudie. Wat een mens al surfend trouwens al niet ontdekt : de film was ook een bron van inspiratie voor de Italiaanse metalband Tystnaden, die er haar naam aan ontleedde.

De eerste 7 minuten van de film, waarin we in een treincoupé kennis maken met de drie hoofdpersonages. Er wordt zo goed als geen woord gezegd, maar de broeierige spanning is bijna letterlijk voelbaar :