Viskningar och rop

Regie : Ingmar Bergman (1972)

Op een landgoed op het einde van de 19° Eeuw vindt een familiedrama plaats : Agnes lijdt aan tuberculose en is doodziek. Haar zussen Karin en Maria en de familiebediende Anna waken bij haar ziektebed. Uiteindelijk sterft Agnes. Haar dood beklemtoont nog meer de verziekte familierelaties. Zowel Karin als Maria zitten gevangen in liefdeloze huwelijken en zijn nauwelijks in staat tot warme en menselijke contacten. De enige die een echte band had met de overleden Agnes, is de meid Anna. Maar ook zij draagt een zwaar kruis : haar dochtertje is op jonge leeftijd overleden. De dood van Agnes zorgt niet voor een ommekeer : hoewel het er even op leek dat Karin en Maria dichter naar elkaar zouden toegroeien, blijft er een hardnekkig laagje afstandelijkheid en hyprocisie achter. De trouwe meid Anna wordt ontslagen ...

Filmfans die kritisch staan t.o.v. de harde en persoonlijke cinema die Bergman geregeld heeft afgeleverd, hebben een hele kluif aan Viskningar och rop, wat misschien wel één van de naargeestigste films is die Bergman ooit afleverde. Geen greintje humor, geen enkele vorm van catharsis, de zon schijnt nooit in het bloedrode interieur van het met menselijke kilte gevulde landgoed.

Al van bij de openingsgeneriek voelt de kijker het drama aan : rode pancartes die afgewisseld worden met korte tikjes op een bel. Het interieur van het landgoed is somptueus rood, afgewisseld met de witte jurken van de zussen. De overgangen tussen de scènes worden gevormd door close-ups van de vier hoofdpersonages, langzaam vervagend naar een felrood vlak. De kleur rood is constant aanwezig : het volle karmozijnrood verwijst niet alleen naar de menselijke hel waarin de drie zussen verkeren, maar verwijst ook naar het beeld dat Ingmar zelf reeds van kindsbeen af had van de menselijke ziel, die volgens hem "a damp membrane in varying shades of red" is. Nog meer rood verschijnt wanneer Karin zichzelf in het kruis verminkt met een stuk glas en haar gezicht met bloed besmeurt.

Bovenal is er die beklemmende stilte, enkel doorbroken door de harde dialogen (het eerste woord valt pas na pakweg tien minuten), door het hartverscheurende gekerm van de doodzieke Agnes (haar piepend gekuch is soms nauwelijks te verdragen) en door zeer spaarzame stukjes Chopin of Bach.

De film veroverde een oscar voor de indrukwekkende fotografie van vaste Bergman-wedewerker Sven Nykvist. Ook Bergman zelf kreeg enkele oscarnominaties (beste film / beste regie / beste script). De cast is uiteraard uitstekend maar dat is geen verrassing voor de kijker die het oeuvre van Bergman kent. De rollen van de drie zussen worden vertolkt door de drie vrouwelijke constanten in het werk van Bergman : Liv Ullman, Harriet Andersson en Ingrid Thulin. De cameravoering doet af en toe een tikje gedateerd aan (vooral het iets teveel plots inzoemen naar close-ups is een beetje ergerlijk), maar dat neemt niet weg dat Viskningar och rop een film is die niemand onberoerd kan laten. Een psychologische studie die pijnlijk diep graaft, dieper dan we eigenlijk willen kijken.

Het is algemeen geweten dat Woody Allen een grote fan is van het oeuvre van Bergman. Nu ik Viskningar och rop gezien heb, snap ik plots waar Allen de mosterd vandaan haalde toen ook hij het genre van het psychologische kammerspiel exploreerde met films zoals Interiors (1978).

Een krankzinnig weetje over deze film : Bergman - die de film met eigen geld produceerde - vond geen distributeur in de USA omdat de film té oncommercieel werd geacht. Wie snelde ter redding ? Niemand minder dan exploitation-goeroe Roger Corman (omdat die zijn vers opgerichte New World Pictures-productiefirma de nodige klasse wou meegeven) ! Of hoe een gitzwart Zweeds drama op de Amerikaanse markt werd gebracht door de regisseur van Creature from the haunted sea. Een grotere ironie is nauwelijks denkbaar.

De eerste woordenloze acht minuten van de film met een uitgemergelde Liv Ullmann :