Het hol / In de strafkolonie (Warande - 31.05.2010)

Uit het rijke verzamelde werk van Franz Kafka (1883-1924) koos Bart Meuleman twee opmerkelijke kortverhalen uit en bewerkte ze tot een avondvullend theater-duo, dit in eigen regie en in een co-productie van het Toneelhuis en de KVS, en met twee acteurs van het Olympique Dramatique-kwartet.

Het betreft Het Hol (oorspronkelijke titel : Der Bau, 1923-1924) en In de strafkolonie (oorspronkelijke titel : In der Strafkolonie, 1914).

Het Hol is één van de laatste kortverhalen die Kafka schreef en werd postuum uitgebracht. In dit verhaal is een mol-achtig wezen aan het woord. Dit wezen heeft een uitgebreid labyrint van gangen en kamers gegraven en verblijft in compleet isolement in zijn veilige hol. Maar is alles wel veilig ? En vroeg of laat moet het wezen zich wel eens naar buiten begeven... Dit kortverhaal is een intrigerende fabel over een vereenzaming die tot een manische obsessie leidt. Het wezen hoort altijd gesis en gewroet van andere dieren, of beeldt het wezen zich alles in ?

"Ik heb het hol ingericht en 't is goed denk ik. Buiten is er alleen een groot gat te zien, maar dat leidt nergens naartoe. Al na een paar stappen stoot ge op een rots. Niet dat ik expres een list heb bedacht. 't Is eerder een restant van één van mijn vroegere mislukte probeersels om een hol te maken, maar uiteindelijk leek het mij nuttig om dat ene gat open te laten. Veel listen zijn zo subtiel dat ze niet werken, dat weet ik beter dan wie ook. Tegelijk is het ook riskant. Zo'n gat kan laten uitschijnen dat er hier misschien iets is dat de moeite loont om eens nader te onderzoeken. Maar wie denkt dat ik laf ben en alleen maar uit lafheid mijn hol heb gebouwd, die miskent mij" - "Hoe is alles toch zo lang stil en rustig kunnen blijven ! Wie heeft de wegen van mijn vijanden altijd in een grote boog rond mijn bezit geleid ! Waarom werd ik zo lang beschermd en moet ik nu zo'n grote schrik krijgen !"

Dit verhaal wordt uiterst sober maar efficiënt gebracht door acteur Willy Thomas, die een monoloog van bijna een uur afsteekt terwij hij nauwelijks van plaats verandert. Hij staat vooraan op het podium, vaagweg verlicht door één spot en gehuld in een soort van klauwenharnas. Deze klauwen fungeren ook als een soort theremin, want middels subtiele bewegingen van de armen kan hij geruis en gesuis opwekken. Thomas roept perfect de geest op van een wezen dat nog het meest lijkt op een bekrompen burgermannetje, dat zich krampachtig vasthoudt aan zijn bezittingen en die zich paranoide opstelt t.o.v. alle invloeden van buitenaf.

-----

Maar amper is het geluid van de slotzin van Het Hol uitgestorven ("Maar alles blijft zoals het is...") of het doek valt onder begeleiding van een luid gedonder. Plotsklaps bevind de toeschouwer zich in de zogenaamde strafkolonie. Rechts op het voor het overige kale podium staat een groot tuig, dat een martelwerktuig moet voorstellen. We maken kennis met vier personages : een officier die toeziet op een executie, de gevangene, een soldaat en een reiziger die als bevoorrechte getuige van de terechtstelling mag opdraven. Het stuk bestaat voornamelijk uit het gesprek tussen de officier en de reiziger. De officier legt de werking van het tuig uit (een soort eg die met pennen de veroordeling in de rug van de veroordeelde kerft tot de dood erop volgt), klaagt over de teloorgang van deze vorm van executie en tracht de reiziger ervan te overtuigen om de nieuwe kampcommandant tot nieuwe inzichten te bewegen.

"Begrijpt U de werking ? De eg begint te schrijven. Als de eerste fase van de inscriptie op de rug van de man klaar is, rolt de laag watten zich op en draait het lichaam zich op zijn zij, om de eg nieuwe ruimte te geven. Intussen liggen de door het schrijven gewonde plekken op de watten, die speciaal geprepareerd zijn om het bloeden te stelpen en zo alles klaarmaken voor een nieuwe, diepere inscriptie. De weerhaken aan de rand van de eg trekken dan bij het verdere draaien van het lichaam de watten van de wonden, ze slingeren ze in de put, en de eg kan verder werken. Zo schrijft ze twaalf uur aan een stuk, altijd dieper. De eerste zes uur blijft de veroordeelde bijna gewoon leven, hij lijdt alleen pijn ..."

Net zoals in Het Hol draait het bij In de strafkolonie om suggestie. De gevangene wordt wel degelijk op het marteltuig gelegd en zijn zangerige geweeklaag suggereren een gruwelijke marteling. Maar het is eerder de ambtelijke precisie waarmee de werking van het tuig uitgelegd én passioneel verdedigd wordt, die voor de echte gruwel zorgt.

Persoonlijk vond ik de adaptatie van Het Hol iets beter geslaagd dan die van In de strafkolonie. Het contrast van acteur Willy Thomas in beide delen was schrijnend. In het ene deel zet hij een schitterende monoloog neer, in het andere deel geeft hij de (zwijgende) rol van de soldaat een ongepaste comedy capers-toets mee. Een mening die overigens gedeeld wordt door theaterrecensent Johan Thielemans, wiens recensie hier te beluisteren valt.


Een mooie impressie van deze dubbele voorstelling krijg je in deze trailer :