Backlisted : bringing new life to old books

In jachtige tijden is het hebben van vrije tijd zowat het meest kostbare goed. Mensen die bereid zijn om zich - gedurende een stukje van die kostbare tijd - te verliezen in een brok literatuur, doen er dan ook maar goed aan om het juiste boek te kiezen. Maar dat is niet evident, gelet op de stortvloed aan nieuwe publicaties (om nog maar te zwijgen over de schier eindeloze reeks 'klassiekers' die de wereldliteratuur ons in de loop van de vorige eeuwen geschonken heeft). Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel consumenten zich telkens tot dezelfde auteur(s) wenden of zich gemakshalve laten leiden door de verkoop-top-10. Meer doorgedreven lezers zullen zich misschien tot een boekenclub wenden (maar dat heeft meteen zo'n aura van een zelfingenomen thee-kransje rond zich).

Gelukkig zijn er enkele alternatieven. Zoals bijvoorbeeld de wekelijkse literatuur-bijlage van De Standaard. De aldaar besproken literatuur wordt niet zelden aangevinkt in mijn iTunes-store verlanglijst. En soms leidt dat zelfs tot een aankoop. Ik ben geen grote thriller-liefhebber, maar aangezien de genre-expert John Vervoort les gaf op de school waar ik ook zes jaar gesleten heb, lees ik diens reviews altijd met een tikje meer aandacht. En zo kwam ik uit bij "Arab Jazz", de debuut-roman van documentaire-maker Karim Miské. Veel meer dan de zoektocht naar de waarheid achter de moord op een stewardess in een appartement in Parijs, is het een analyse van een multiculturele broeihaard. Radicaliserende moslim-jongeren, machtsmisbruik bij de politie, opportunistische ultra-orthodoxe joden, drugssmokkel door Jehova-getuigen, ... en tussen dat alles een teruggetrokken jonge Algerijn met een psychiatrisch verleden. Clichés worden omzeild (wat niet eenvoudig is wanneer personages van zoveel strekkingen aan bod komen) en de plot wordt voortgestuwd door een taalgebruik dat doet denken aan de beste Jean-Pierre Melville-policiers.

Mijn voornaamste leidraad naar de zoektocht naar goede literatuur, is dezer dagen echter een uitstekende podcast (Backlisted). Met als slagzin "bringing new life to old books" zitten Andy Miller en John Mitchinson sedert eind 2015 tweewekelijks een uurtje te keuvelen rond de keukentafel van uitgeverij Unbound. Ze worden telkens vervoegd door een gast en bespreken uitgebreid (en zéér sappig, erudiet en aanstekelijk) een onterecht vergeten boek. Zo aanstekelijk dat ik ondertussen al een drietal suggesties heb aangeschaft en gelezen.

Bijvoorbeeld "Passing", in 1929 geschreven door de Afro-Amerikaanse schrijfster Nella Larsen (1891-1964), één van de toonaangevende figuren binnen de zogenaamde "Harlem Renaissance", een artistieke beweging die kort maar hevig opflakkerde in de jaren '20. Een roman rondom raciale identiteit en seksualiteit die een gevoelige snaar raakte in een tijd waarin discriminatie nog aan de orde van de dag was. Personen van 'mixed race' werden volgens de wetten van toen als 'negro' aanzien (ook al had je een blanke huid). Twee dergelijke jeugdvriendinnen kiezen elk een ander pad : de ene huwt een zwarte dokter, de andere doet zich voor als blanke (vandaar de term 'passing') en huwt een blanke racist. Wanneer de paden van de twee vriendinnen zich na veel jaren opnieuw kruisen, bouwt de spanning zich op.

Nog zo'n 'kleine' maar fijne roman die door de heren van Backlisted werd aangeprezen, is "A month in the country" van de Britse auteur J.L. Carr (1912-1994) (gepubliceerd in 1980). De titel slaat op een idyllische zomer die de (fictieve) WO I-veteraan Tom Birkin - enkele jaren na de gruwel van Passendale - doorbracht in het (fictieve) Noord-Engels dorpje Oxgodby als restaurateur van een oude muurschildering in het plaatselijke kerkje. Een therapeutische zomer waarin hij de horror van WO I en de grimmige herinnering aan een mislukt huwelijk tracht achter te laten en te verwerken. Een zomer vol bucolische schoonheid van het platteland. Een zomer vol nieuwe vriendschappen en een ontluikende liefde (voor de vrouw van de dominee). Maar dat alles in het besef dat dit alles weer moet eindigen. Een roman met een plot van niks : een man komt aan in een dorp, restaureert een muurschildering en vertrekt weer. Maar aan die magere kapstok hangt Carr veel subtiele schoonheid op. Een klein meesterwerkje voor fijnproevers, zoals ook Maarten 't Hart in dit filmpje uiteenzet.

De meeste afleveringen van Backlisted beginnen met Miller en Mitchinson die kort beschrijven wat ze in de voorgaande weken zoal gelezen hebben. Ook daar zijn leuke tips uit te puren. Het zijn romans die niet de hoofdmoot van de podcast vormen, maar desalniettemin de moeite van het ontdekken waard zijn. In de nasleep na het overlijden van David Bowie kwam meermaals diens passie voor boeken (en diens lijst met 100 favoriete boeken) ter sprake. Eén van de romans die in dat lijstje prijkt, is "Puckoon" van de Britse komiek Spike Milligan (1918-2002). Misschien was de humor van Milligan té Brits en té absurd om ook het Europese vasteland te veroveren, maar zijn talent en invloed waren legendarisch. In "Puckoon" (gepubliceerd in 1963) wordt het gelijknamige Noord-Ierse dorpje plots in twee gespleten door een arbitraire grens tussen het Britse Ulster en het katholieke Noord-Ierland. Talloze hilarische personages en situaties buitelen over elkaar in deze compleet knotsgekke roman, die we nu gemakshalve als "pythonesque" zouden omschrijven (waarbij we niet mogen vergeten dat Milligan dé grote inspiratiebron vormde voor de latere Monty Python-leden). Briljante woord-humor spat van quasi elke pagina. Over de Joodse dorps-dokter : "So Semitic did he look, that even at all-Hebrew parties people would say 'Who's that Jewish looking feller ?'" Een roman lezen waarbij je jezelf er af en toe op betrapt om luidop te lachen : ze zijn niet dik gezaaid. En het is een troostende gedachte om te weten dat ook Bowie - ongetwijfeld luid grinnikend - zich met graagte liet onderdompelen in de bizarre hersenspinsels van één van de grootste komische genieën van de twintigste eeuw.