Some (e)(audio)books
Deze controversiële roman is in feite een verzameling van een zestal kortverhalen, die apart gelezen kunnen worden maar die wel thematisch met elkaar verbonden zijn (en die zelfs enkele personages gemeenschappelijk hebben). Het levensverhaal van de auteur Hubert Selby Jr. (1928-2004) is op zijn minst apart te noemen. Op 15-jarige leeftijd verliet hij de school om op zee te gaan werken. Maar al op jonge leeftijd kreeg hij tuberculose en leek hij zelfs ten dode opgeschreven. Een brutale medicatie-kuur sleepte hem er doorheen (wat er wel voor zou zorgen dat hij altijd met drugsverslaving zou blijven kampen). In het besef dat zijn leven - indien hij zou sterven - niks betekend zou hebben, en aangezien hij toch meestal aan zijn ziekbed gekluisterd was gedurende de volgende jaren, begon hij fictie te schrijven.
Zonder enige vorm van opleiding trok hij zich niks aan van de conventionele regels van de schrijverij. En dus zijn deze kortverhalen een zeer grauwe en harde afspiegeling van de al even grauwe en harde omgeving die hij kende uit zijn jeugd : de wereld van dokwerkers, hoeren, travestieten, sociale onrust, drankmisbruik, ongure bars, armoede, geweld. Zijn taalgebruik ademt deze wereld uit : weinig of geen leestekens tussen de niet aflatende stroom van hard taalgebruik. Soms pagina's aan een stuk alleen maar hoofdletters. Zelfs nooit aanhalingstekens : dialogen tussen meerdere personages vloeien aan één stuk door. En zo lijkt het alsof alles in één brutale stroom uit de pen van de auteur gevloeid is, maar niets is minder waar. Het resultaat is een proces van eindeloos schaven en schrappen en bijwerken, zoals Selby Jr. in een interessant nawoord uitlegt. Van elk woord werd onderzocht of het wel paste in de flow van de tekst.
Gelet op dit harde en compromisloze taalgebruik en gelet op de ongemeen harde brutaliteit van sommige scènes, is het al te gemakkelijk om dit boek in het 'cult'-hoekje te duwen. Wanneer je echter weet dat de compleet ongeschoolde auteur jarenlang aan elk woord schaafde om tot dit resultaat te komen, dan is dit boek zoveel meer dan zomaar een schandaal-cult-roman (die trouwens in het Verenigd Koninkrijk het voorwerp uitmaakte van een proces wegens obsceniteit, een proces dat in hoger beroep werd gewonnen door de uitgevers en dat een keerpunt betekende in de wetten van het UK aangaande censuur).
Nu ik dit boek gelezen heb, kan ik wel begrijpen dat de moraalridders van de jaren '60 hier niet klaar voor waren. Vooral de kortverhalen "The queen is dead" (over een drugsfeestje van de travestiet-hoer Georgette en waaraan The Smiths de naam van hun album uit 1986 hebben ontleend) en "Tralala" (de naam van een gelijknamig hoertje dat in de meest beruchte scene brutaal verkracht wordt door een groep mannen en voor dood wordt achtergelaten) hakken er brutaal in. Maar ook "Strike" is niet meteen een vrolijk verhaal : Harry is een verborgen homo die zijn vrouw slaat, zijn zoontje mishandelt, regelmatig bij gevechten betrokken is en die tijdens een staking tijdelijk over een status met aanzien beschikt. Van deze status (en het bijkomende geld) maakt hij misbruik om in de gratie te komen bij jonge schoffies en drag queens, totdat een geval van pedofilie een einde maakt aan zijn grote sier.
Hubert Selby Jr. kreeg uiteindelijk wel het respect dat hij verdiende. Zijn latere roman Requiem For A Dream (1978) werd succesvol verfilmd en vanaf de jaren '80 was zijn voornaamste ambassadeur zowaar Henry Rollins, die voor Selby Jr. voorlees-tournees en opname-sessies voor spoken word-uitgaves organiseerde.
Ik besloot om deze literaire kopstoot te lezen na de bespreking ervan op de altijd hilarische en interessante literaire podcast Backlisted. Tijdens deze podcast werd een stuk uit "Tralala" voorgelezen door de Britse slam poet, dichteres en schrijfster Salena Godden. Wow, van een performance gesproken. Haar spoken word album "Livewire" (2016) is ook een aanrader. Een audioboek-versie van "Last exit to Brooklyn", ingesproken door Godden : dat zou een nucleaire bom zijn.
De Nederlandse toneel- en opera-regisseur, vertaler en auteur Martin Michael Driessen (°1954) sleepte met deze collectie van drie novellen in 2016 de ECI Literatuurprijs in de wacht. De jury bewierookte de bundel aldus : "Het is een boek van een ingetogen grootheid, met schitterende beeldende zinnen en een onbestemde dreiging, en tegelijkertijd van een weldadige tijdloosheid." Een oordeel dat ik volmondig kan beamen want deze bundel - waarin telkens een rivier het belangrijkste decorstuk vormt - is voor de literaire fijnproevers een waar feest.
In de eerste novelle ("Fleuve Sauvage") staat een toneelacteur op leeftijd centraal. Zijn carrière is tanende, hij kampt met een drankprobleem en ook sociale contacten verlopen niet meer zo vlot. Vol goede voornemens besluit hij om zijn leven terug op de rails te zetten, maar niet voordat hij nog één keer met zijn kano (en met een fles whisky) een noord-Franse rivier afvaart om alles nog eens op een rijtje te zetten. Maar wanneer hij door een stortbui overvallen wordt en zijn tent opstelt op de oever van de rivier, evolueren de verdere gebeurtenissen onvermijdelijk richting een tragedie...
De tweede novelle ("De reis naar de maan") overspant meerdere decennia en begint aan het eind van de 19de eeuw. Twee knapen groeien op temidden van de houtgroothandel in midden-Duitsland, waarbij geld verdiend wordt door grote partijen hout als immense vlotten over de rivieren Rodach en Main te vervoeren. De ene is Julius, een intellectuele jongen en zoon van zo'n houtgroothandelaar. De andere is Konrad, arm als de straat, ervan dromend om ooit zelf houtvlotter te worden en met die grote boomstam-vlotten de machtige Rijn af te varen. Julius erft het bedrijf van zijn vader, maar heeft moeite om zijn bedrijf boven water te houden aangezien de opkomst van de stoomboot zijn broodwinning bedreigt. Hoewel hun sociale achtergrond compleet verschillend is, zullen de schijnbaar compleet tegengestelde levens van Julius en Konrad toch met elkaar verbonden blijven tot op het onverwachte en aangrijpende einde...
Ook in de derde en laatste novelle ("Pierre en Adèle") ontvouwt het verhaal zich over meerdere decennia. Een kronkelend riviertje meandert tussen twee Bretoense landerijen en vormt de oorzaak van een eeuwenoude en bittere vete tussen de twee landeigenaars, de ene katholiek, de andere protestant. De loop van het riviertje wil nogal eens wijzigen zodat de oppervlakte van hun respectievelijke gronden soms vergroot en soms verkleint. Een poging van een jonge notaris om deze oude vete voor eens en voor altijd te beslechten, lijkt eindelijk te lukken. Totdat op de grond van één van de twee landeigenaars een archeologische vondst wordt gedaan en het oude conflict onverwacht weer in alle hevigheid opflakkert...
Ik kan dit boek niet voldoende aanprijzen. Niet alleen een verbluffend staaltje van stilistisch kunnen (dat taalgebruik ! die woordkeuze ! die prachtzinnen !), maar ook van perfecte beheersing van plotontwikkeling, van een vernuftig maar nooit drammerig gebruik van metaforen en van het opzetten van een subtiele maar emotioneel geladen spanningsboog. Vooral tijdens de lectuur van de tweede novelle werd ik waarlijk van mijn sokken geblazen. Hoe Driessen er in dat tweede verhaal in geslaagd is om in de omvang van nauwelijks vijftig pagina's zoveel geschiedenis, emotie en achtergrond te stoppen, is nauwelijks te bevatten. Nu al een klassieker.
De succesvolle Amerikaanse auteur Jonathan Franzen (°1959) wordt - zeker na het doorslaand succes van 'The Corrections' (2001) - gerekend tot de 'grote' en maatschappelijk meest relevante Amerikaanse auteurs van de laatste decennia en er wordt dan ook reikhalzend uitgekeken naar elke nieuwe publicatie van de man. Zijn meest recente worp ('Purity', 2015) werd in de Nederlandse vertaling als download-geschenk aangeboden in de literatuurbijlage van De Standaard.
In deze vuistdikke roman wordt in zeven (niet chronologische) grote hoofdstukken de levensloop verteld van de protagonisten, waarbij de gebeurtenissen zich afspelen op diverse plaatsen en in zeer gevarieerde tijdsgewrichten. De jonge Purity 'Pip' Tyler woont in een semi-kraakpand in Zuid-Californië, gaat gebukt onder een zware studieschuld, heeft een moeilijke relatie met haar ietwat vreemde moeder en heeft haar vader nooit gekend. Ze wordt door een huisgenote (Annabel) gerecruteerd om te werken voor de charismatische Duitser Andreas Wolf, die een WikiLeaks-achtige organisatie leidt in de bossen van Bolivia. In het vierde hoofdstuk volgen we de belevenissen van Pip in de organisatie van Wolf en haar stormachtige relatie met hem.
De achtergrond van Wolf leren we kennen in het tweede hoofdstuk. Opgegroeid in de jaren '50 in Oost-Duitsland, wordt hij uit de unief gestampt wegens rebelse poëzie en brengt hij verscheidene jaren door als meisjes versierende sociaal werker. Eén van die meisjes - Annabel - roept zijn hulp in omdat haar stiefvader een gewelddadige stasi-informant is. Samen vermoorden ze de informant. Wanneer de Berlijnse muur valt, tracht hij temidden van de tumult zijn eigen dossier in de Stasi-archieven te vernietigen en wordt hij per ongeluk een TV-fenomeen. In deze verwarde post-DDR-dagen geraakt hij bevriend met de Amerikaanse journalist Tom Aberant en hij vertrouwt aan Tom zijn gruwelijke geheim toe.
Flash forward in het derde hoofdstuk. Tom Aberant en zijn minnares Leila leiden een online krant in Denver, opgericht met geld dat Tom heeft aangenomen van de vader van zijn ex-vrouw. Pip is werkzaam bij de krant als stagiaire en trekt in bij Tom en Leila. En dan volgt de ene onthulling op de andere : Tom is blijkbaar de vader van Pip, wiens moeder de erfgename blijkt te zijn van een immense som geld. Opnieuw een flash back in het vijfde hoofdstuk : een (te) lange terugblik door de ogen van Tom op zijn relatie met de emotioneel onstabiele moeder van Pip, zijn vlucht naar Europa, zijn vriendschap met Andreas en hoe ook aan die vriendschap plots een einde kwam, zijn terugkeer naar de USA en zijn definitieve breuk met Pip's moeder door - tegen haar wil - geld te aanvaarden van haar vader om de online krant op poten te zetten.
In hoofdstuk zes ligt de nadruk wederom op Andreas, die opnieuw een relatie aanknoopt met Annabel, de jonge vrouw wiens stiefvader hij indertijd vermoordde. Maar hun relatie dooft langzaam maar zeker uit. Andreas wordt een internet-celebrity, start zijn organisatie in Bolivië maar wordt gaandeweg meer en meer paranoïde, angstig als hij is dat zijn gruwelijke geheim uit de DDR-periode aan het licht zal komen. Gedreven door deze paranoia, door het 'verraad' van zijn vroegere vriend Tom en geholpen door zijn geavanceerd informatie-netwerk, zet hij een ingewikkeld wraak-complot in gang en brengt hij iedereen bij elkaar. Er volgen dramatische confrontaties ... In het zevende en laatste hoofdstuk tracht Pip haar leven - en dat van haar moeder - weer op gang te krijgen, nu de waarheid volledig aan het licht gekomen is en de gebeurtenissen in een definitieve plooi gevallen zijn.
Er zijn best wel wat pluspunten aan deze roman : de opbouw van de roman is vernuftig (op het gekunstelde af) en de vele beschouwingen omtrent journalistieke waarheid en informatie-vergaring komen - in deze tijd van fake news - bijna profetisch over. Maar toch was ik om één of andere reden nooit 'mee' met deze roman, die ik gaandeweg méér en méér als hard labeur ervoer, wat zelden een goed teken is. Lag het aan de Nederlandse vertaling, waarbij talloze volzinnen als moeilijk te verteren gedrochten overkwamen ? Lag het aan de soms toch echt wel vergezochte plot ? Aan de vele uitvoerig beschreven neven-personages die achteraf bekeken niet meer dan bladvulling bleken te zijn en weinig tot geen meerwaarde boden ? Wat er ook van weze : ik voelde geen emotionele klik met de protagonisten en had onbewust al afscheid genomen van de roman voordat ik de laatste pagina wegveegde op mijn iPad. Excuses aan de miljoenen aanhangers, maar ik ben geen Franzen-fan geworden.
Met deze roman, verschenen in 1987, scoorde de Japanse auteur Haruki Murakami een onvervalste bestseller en werd hij in zijn thuisland een beroemdheid, zodanig zelfs dat hij zich diende terug te te trekken uit het publieke leven. De roman sloeg vooral bij Japanse jongeren in als een bom en ging ondertussen wereldwijd miljoenen keren over de toonbank. Tekenend voor het succes : wanneer je in Google de zoekopdracht 'Norwegian Wood' intikt en de obligate zoeksuggesties bekijkt, dan staat de roman van Murakami hoger gerangschikt dan het gelijknamige nummer van The Beatles... De enkele lezer van mijn bescheiden blog weet ondertussen dat ik een grote fan ben van het oeuvre van Murakami. Na enkele maanden van bewust gekozen Murakami-leegte, deed het deugd om terug te keren naar diens unieke universum vol nostalgie, vol zoekende mensen, vol existentiële angsten.
Eén van de redenen waarom net deze roman van Murakami zo'n hit geworden is, ligt misschien in het feit dat het magisch-realisme en surrealisme - die veel van zijn romans kenmerken en soms een flinke inspanning van de lezer vergen - in deze roman nauwelijks aanwezig zijn. Het is een vrij 'simpele' bildungsroman annex liefdesverhaal en is in dit opzicht misschien wel de ideale roman voor 'nieuwelingen' om kennis te maken met Murakami.
Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de 37-jarige Toru Watanabe. Wanneer hij een muzak-versie hoort van het oude Beatles-nummer, komen de herinneringen aan zijn jeugd gedurende de jaren '60 terug naar boven. Hij was toen nauw bevriend met zijn klasgenoot Kizuki en diens vriendin Naoko. Maar Kizuki pleegde op 17-jarige leeftijd totaal onverwacht zelfmoord. Toru en Naoko groeien na deze tragedie meer en meer naar elkaar toe, totdat Naoko het contact verbreekt en aangeeft tijdelijk naar een afgelegen sanatorium te verhuizen. Tijdens de sociale onrust en de studentenrevoltes van eind jaren '60 besluit Toru - thans een uniefstudent - om Naoko op te zoeken in het sanatorium. Ondertussen heeft Toru echter ook een relatie aangeknoopt met de frisse en vrijgevochten Midori, een mede-studente. Midori is alles wat de gebroken en teruggetrokken Naoko niet is : zelfzeker, openhartig, rebels. Toru wordt verscheurd door zijn liefde voor zowel Naoko als Midori en vervreemdt van deze laatste. Naoko zal het verlies van Kizuki nooit te boven komen en pleegt op haar beurt zelfmoord. Toru blijft vertwijfeld achter en doolt een tijdje doelloos rond door Japan. Na deze catharsis neemt hij alsnog opnieuw contact op met Midori.
De verfilming van deze roman (door Tran Ahn Hung in 2010) was niet echt een onverdeeld succes, maar de audio-versie van deze fijne roman kon me best bekoren. Stemacteur van dienst was James Yaegashi, die me een frisse en vlotte luisterervaring bezorgde. Wel een tikje jammer dat hij voor sommige vrouwelijke personages - voornamelijk dan voor Reiko, de sanatorium-kamergenote van Naoko - een ietwat storend krakend stemgeluid meende te moeten opdiepen. Murakami bereikte in deze roman zeker nog niet het toppunt van zijn kunnen. Daarvoor liggen sommige ingrepen en verwijzingen er iets té dik op. Zo leest Toru tijdens zijn bezoek aan het sanatorium 'De Toverberg' van Thomas Mann. Zo'n link is verre van subtiel te noemen. Maar laat dat U niet tegenhouden : op het einde blijf je weer een beetje verdwaasd achter en besef je dat het Murakami-recept zijn ding weer gedaan heeft.
Recente roman van Murakami, gepubliceerd in 2013. Tijdens een zomerkamp knoopt de middelbare school-student Tsukuru Tazaki een intense vriendschap aan met vier andere jongeren : twee jongens en twee meisjes. Het vijftal is onafscheidelijk en spreekt af dat ze deze vriendschap niet op het spel zullen zetten door onderlinge liefdesrelaties aan te knopen. Tsukuru is een vrij bescheiden en kleurloze jongen, met een voorliefde voor treinen en treinstations. Zijn naam is de enige van het vijftal die geen kleur in zich draagt, dus de jonge Tsukuru is zelfs in zijn naam letterlijk kleurloos. Hoewel hij eigenlijk niet begrijpt waarom het kleurrijke en flamboyante viertal hem heeft willen opnemen in hun vriendschapsclubje, geniet hij met volle teugen van de aandacht en de vriendschap.
Na het afronden van de middelbare school beslist Tsukuru om in Tokio een ingenieursstudie aan te vatten. De andere vier blijven in hun provinciale thuisstad studeren. Op een dag krijgt Tsukuru een telefoontje van één van zijn vier vrienden, met de boodschap dat het viertal de vriendschap met Tsukuru verbreekt en niets meer met hem te maken wil hebben. Een reden voor deze plotselinge breuk wordt niet opgegeven. Deze onverwachte wending komt bij Tsukuru keihard aan, in die mate dat hij in een depressie sukkelt en zelfs op het randje van zelfmoord balanceert. Maar hij zet door, beëindigt zijn studies en gaat aan de slag als treinstation-ingenieur.
Anderhalf decennium later zit Tsukuru in een prille liefdesrelatie met reisagente Sara. Deze voelt dat de wonde van de vroegere vriendschapsbreuk met het viertal nog altijd niet volledig genezen is en als een donkere wolk boven Tsukuru hangt. Ze spoort hem dan ook aan om contact te zoeken met zijn vier vroegere vrienden, teneinde de reden te achterhalen waarom ze zo plots alle contact met hem verbraken. Tsukuru beseft dat hij de confrontatie zal moeten aangaan om tot closure te kunnen komen. Het is een pelgrimstocht die een aantal verrassende onthullingen zal opleveren en die Tsukuru zelfs tot in Finland zal leiden.
Zelden zal er meer informatie besloten zitten in een titel en een cover van een boek. De omschrijving van het hoofdpersonage als 'kleurloos', wegzinkend terwijl zijn vier kleurrijke vrienden toekijken hoe hij verzuipt. De pelgrimstocht die hij zal moeten ondernemen om niet definitief kopje onder te gaan. En de pelgrimstocht verwijs ook nog naar een compositie die een belangrijke rol zal spelen in de roman : "Les Années de Pèlerinage" van Frans Liszt (en dan vooral het deel "Le mal du pays").
Meer dan ooit bevestigde mijn luisterervaring van dit audioboek (toch wederom een méér dan degelijke Murakami) het feit dat de wijze waarop een roman wordt ingelezen in grote mate het genot (of het gebrek eraan) bepaalt. Dit kan in positieve of in negatieve zin uitdraaien. Zo ergerde ik me bij het beluisteren van "The wind-up bird chronicle" regelmatig aan de bijna karikaturale interpretatie van Rupert Degas. Jammer, want die roman van Murakami wordt meestal als één van Murakami's beste beschouwd. Voor "Colorless Tsukuru" geldt net het omgekeerde : de roman ontving veelal gemengde reviews en werd iets te weinig diepgang verweten, maar de inlees-interpretatie van Bruce Locke vond ik briljant. In het begin moest ik wel wat wennen aan de zeer ingetogen en gedoseerde wijze van inlezen (en vooral aan het ietwat rare accent dat Locke in dialogen aan de dag legde), maar op den duur vond ik het heerlijk en zelfs bijna hypnotiserend om naar deze roman te luisteren.
Grote verkoopcijfers van romans hoeven niet altijd te duiden op een compromis m.b.t. de literaire kwaliteit ervan, zoals bewezen wordt in deze uiterst succesvolle roman van de in 1964 geboren Spaanse auteur. Oorspronkelijk verschenen in 2001 en sedertdien in talloze talen vertaald, is het succes van deze roman misschien wel te verklaren door het feit dat dit de perfecte roman is om tijdens een vakantie te lezen aan de rand van een zwembad. Avontuur, mysterie, geschiedenis, ... dit allemaal verpakt in een lekker vinnige vaart en waarbij alle puzzelstukjes netjes in elkaar passen.
Tegen de achtergrond van de Spaanse Burgeroorlog en met Barcelona als prachtig decor, wordt de jonge Daniel door zijn vader ingewijd in de geheimen van het 'kerkhof der vergeten boeken', een door enkele enthousiastelingen onderhouden bibliotheek. Daniel mag uit de immense collectie één boek uitkiezen. Zijn oog valt op "De schaduw van de wind" van ene Julian Carax. De fascinatie van Daniel voor dit boek en voor zijn geheimzinnige auteur verhoogt nog wanneer blijkt dat een onbekende man blijkbaar op zoek is naar alle boeken van Carax om ze vernietigen. Nog vreemder wordt het wanneer deze onbekende man de naam aanneemt van het duivel-personage in de roman van Carax. Daniel is vastbesloten om meer te weten te komen over die onbekende auteur. Samen met zijn goede vriend Fermin begint Daniel te graven in de familie-geschiedenis van Carax en aldus ontrafelt hij een complex web van vriendschappen, liefdes en verraad. Maar deze zoektocht is niet zonder gevaar, want er ligt een moordzuchtige politie-inspecteur op de loer die ook een belangrijke rol heeft gespeeld in het verleden van Carax ...
Zoals reeds gezegd : een heerlijke avonturenroman om je lekker in te verliezen, knus in de zetel of met je knikker in de zon. Wat me echter vooral zal heugen, zijn de zinnen en dialogen die Zafon in de mond van de voornoemde Fermin legt. Een fantastisch neven-personage dat in feite dé ster van de roman is. Herhaaldelijk in een deuk gelegen met diens visie op de dingen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten