Onegin (Warande - 28.02.2007)

Gezelschap Toneelhuis bracht onder regie van Guy Cassiers en in samenwerking met het muziek- en theatermakerscollectief LOD Onegin op de planken.

Het is een bewerking van de beroemde en geroemde verzenroman Jevgeni Onegin, geschreven tussen 1825 en 1832 door één van de meest geprezen auteurs in de klassieke Russische literatuur : Alexander Sergejevits Poesjkin (1799-1837), een auteur die vooral in Rusland zelf steeds immens populair gebleven is (getuige hiervan de anecdocte die ik reeds eerder op deze blog aanhaalde over de speech die Dostojewski afstak n.a.v. de inhuldiging van een standbeeld van Poesjkin : studenten barstten in tranen uit, vrouwen vielen flauw en eeuwenoude vijanden vielen elkaar in de armen). Poesjkin had een status opgebouwd van de grootste Russische dichter te zijn ("de zon van de Russische literatuur" dixit de redacteur van een literair tijdschrift n.a.v. Poesjkin's dood) en toen hij op jonge leeftijd na een duel overleed, bracht dit groot tumult teweeg in Rusland.

Het verhaal van Onegin is op zich nogal simpel, maar wordt door Poesjkin naar een hoger niveau getild door zijn taalgebruik (het werd een roman in verzen, zo'n 250 bladzijden lang) en vertelkader. Jevgeni Onegin is een cynische dandy die heen en weer geslingerd wordt tussen feestjes en affaires enerzijds, en tussen oeverloze verveling anderzijds. Hij geraakt bevriend met Lenski, een gepassioneerde en romantische dichter, in alles de tegenpool van Onegin. Lenski is gehuwd met Olga en via zijn vriendschap met Lenski komt Onegin in contact met Tatjana, de verlegen en teruggetrokken zus van Olga. De cocktail van cynisme en losbandigheid van Onegin slaat aan bij Tatjana, die verliefd wordt op Onegin en hem een vurige liefdesbrief stuurt. Maar Onegin wijst het aanbod af, uit schrik voor de onvermijdelijke verveling die zou toeslaan in hun relatie ("Ons huwelijk zou, zegt mijn geweten, al snel een kerker mogen heten; hoezeer ik van je houden zou : geluk wordt sleur, en warmte kou."). Hij spendeert liever wat tijd door met Olga te flirten. Dit kan de emotionele Lenski niet toestaan en hij daagt Onegin uit tot een duel, waarbij Lenski om het leven komt ... Jaren later ontmoet Onegin Tatjana opnieuw. Nu is het zijn beurt om wanhopig verliefd te worden, maar hij komt te laat. Tatjana is ondertussen gehuwd en weigert om haar huwelijkseed te breken ...

Als je de korte samenvatting leest, lijkt het de plot te zijn van een weekendfilm van het derde knoopsgat. Passie, moord, verliefdheid, bedrog, afwijzing, ... : het zit er allemaal in. Maar het geniale van de invalshoek van Poesjkin, is dat hij het geheel kadert in het raam van een verteller die niet alleen het verhaal vertelt, maar ook de acties en gevoelens van de protagonisten becommentarieert.

Regisseur Cassiers heeft er een handje van weg om wereldliteratuur om te zetten naar theatertaal. Zo zag ik eerder zijn bewerking van De Wespenfabriek (naar de roman van Iain Banks). Vooral de vier voorstellingen die hij baseerde op A la recherche du temps perdu van Marcel Proust (waarvan ik trouwens de eerste voorstelling heb gezien : Proust 1 - de kant van Swann), oogstten enorm veel lof. Telkens producties van het Ro Theater trouwens, waarvan Cassiers de artistiek leider was van 1998 tot 2006. In deze periode heeft Cassiers volop de mogelijkheden gekregen om een zeer eigen stijl te ontwikkelen, waarbij technisch vernuft een zeer belangrijke rol speelt in de vertaling van literatuur naar een toneelpodium.

Zo ook in Onegin : vooraan op het podium staan drie metalen constructies, ongeveer manshoog, elks voorzien van een camera die vast gericht is naar de achterwand en die een acteur in staat stelt om geprojecteerd te worden op één van de drie grote schermen die achteraan de bühne hangen. Door een slim gebruik van de drie camerastandpunten wordt regelmatig de illusie geschapen van een bepaalde setting : een biljartspel, een drinkgelag, een schaakspel, een onrustige droom, ... De acteurs bewegen statisch op het podium, hun lichamen gevangen in de nauwkeurig geörchestreerde technische omgeving. Maar doordat hun gezichten bijna constant in close-up worden geprojecteerd, biedt dit toch voldoende ruimte aan de acteurs om hun talent te laten zien.

Hoewel de centrale figuur in het stuk natuurlijk de fatalistische Onegin is (mooi vertolkt door Tom Dewispelaere), wordt de meeste tekst toebedeeld aan de verteller (voor het stuk opgedeeld in twee personen, tot leven gebracht door het BV-koppel Vic De Wachter en Gilda De Bal). De rol van de verteller maakt Onegin tot een uniek stuk : het is geen afstandelijke verteller, maar een bespiegelende en geëngageerde en geëmotioneerde verteller, waardoor de lezer/kijker zich meer betrokken voelt bij het verhaal. Het is in het begin flink wennen aan de verzentrant waarmee de plot zich ontvouwt, maar gaandeweg vaart de kijker mee op het ritme van de golvende poëzie. De combinatie van de unieke technische verteltaal van Cassiers, de ingehouden vertolkingen en het deinende taalgebruik doen de kijker onderdompelen in een bad van melancholische gevoelens. Cassiers komt opnieuw gevaarlijk dicht in de buurt van het niveau van De kant van Swann.

Om een idee te geven van het taalgebruik in Jevgeni Onegin : hieronder een engelse vertaling van de laatste verzen van de roman, waarin de verteller afscheid neemt van zijn protagonist :

Farewell you also, my stranger friend,
And you my true ideal, and pure,
And you, my lively, constant care,
My trivial work.
From you I learnt
All that a poet's heart might want,
Retreat far-flung from the worlding's storms,
Sweet conversation of one's friends.
Now many, many days have flown,
Since the time when young Tatyana first,
In a misty dream with her Yevgeny
Both dimly appeared in front of me,
And the outspread distance of a story
Through the magic of a crystal ball
I scarcely could discern at all.

But those to whom in a friendly meeting
The first verses of the poem I read...
Some like the rose are fast retreating,
As Khayam long ago has said.
Without them Onegin is now pictured.
But she, the original from whom
Tatyana's features were first formed...
Ah, how our wretched fate constricts us!
Happy is he who from life's play
Steps back and drains not to the lees
The wine glass full of cheap rosé,
Who the end of the novel never sees
But puts it aside quite carelessly,
As I from Onegin part nonchalantly.

Website Toneelhuis - Onegin
Klik hier voor een korte promo-film.
Website "Pushkin's Poems"