Arnon Grunberg : 'Fantoompijn'

Deze roman werd voor het eerst gepubliceerd in 2000 en was - na Blauwe Maandagen en Figuranten - de derde roman van Arnon Grunberg. In hetzelfde jaar sleepte hij er de AKO-Literatuurprijs mee in de wacht.

Uit het rapport van de AKO-jury : "... zeker is dat hij met Fantoompijn, zijn derde boek, een prachtige, ontroerende, zeer geestige en tenslotte ook tragische roman heeft afgeleverd. Een in dwingend tempo geschreven portret van een mythomane, egocentrische, aan geld, seks, gokken en bedriegen verslaafde neuroot. Iemand die zichzelf en zijn geliefden uitwoont, een man om gek van te worden en een man om van tehouden. Fantoompijn is net als de vorige twee romans van Grunberg een grappig boek vol meesterlijke oneliners en perfecte slapstickscènes. Maar uiteindelijk is het een roman over grote eenzaamheid en verloren illusies. De toon die Arnon Grunberg aanslaat is bij alle effectbejag zuiver en in Nederland enig in zijn soort."

De roman - waarin de fictieve schrijver Robert G. Mehlman centraal staat - is grofweg in drie delen opgedeeld : in het eerste en korte deel vertelt de zoon van Mehlman over hoe het was om op te groeien als kind van Robert Mehlman en diens echtgenote, werkzaam in een dagverblijf voor psychiatrische patiënten ('Haar beroemdste patiënt was een man die tegen een muur praatte in de veronderstelling dat de geheime dienst hem kon verstaan. Toen de geheime dienst niet op zijn berichten inging, werd hij destructief. Zo belandde hij bij mijn moeder. Op deze man is ze gepromoveerd. Dankzij mijn moeder kwam hij erachter dat hij twintig jaar voor niets tegen een muur had gepraat. Deze wetenschap was te veel voor hem en hij stortte zich in een liftschacht. Dat wierp een smet op het promotiefeestje van mijn moeder, want het was de bedoeling dat hij daar eregast zou zijn').

Het grote middenstuk van de roman bestaat uit Het Lege Vat en andere parels, een soort van autobiografie van Robert Mehlman waarin hij zijn relaties met zijn vrouwen uit de doeken doet. Zijn echtgenote (door hem steevast omgedoopt tot 'sprookjesprinses'), zijn minnares Rebecca (bijgenaamd 'het lege vat') en zijn latere scharrel Evelyn. Mehlman is een cynische manipulator die zich constant in de schulden werkt en zijn uitgevers (en vrouwen) aan het lijntje houdt. Een man die in het midden van de nacht naar zijn moeder (een Auschwitz-overleefster) belt om haar Auschwitz-nummer op te vragen (in de hoop dat het hem gelukt brengt bij het gokken). Een man die al zijn literaire ambities uiteindelijk overboord smijt door uit geldnood een literair kookboek te schrijven (De Pools-joodse keuken in 69 recepten), waarmee hij ironisch genoeg de jackpot aanboort. De dialogen en ervaringen van Robert met zijn drie vrouwen staan kriskras door elkaar en volgen ook helemaal geen chronologisch patroon.

In de korte epiloog is het woord opnieuw aan Harpo Saul Mehlman, zoon van de ondertussen oud geworden Robert, nog krankzinniger dan vroeger.


Fantoompijn is de eerste roman van Grunberg die ik gelezen heb, maar zeker niet de laatste. Ik kan niet voldoende benadrukken hoezeer ik deze roman ten zeerste aan iedereen kan aanbevelen. Het wonderlijke taalgebruik van Grunberg spat werkelijk van elke pagina af. Je kunt bijna geen bladzij omdraaien zonder verwonderd te staan, zonder een nieuw inzicht te verwerven, zonder bewonderend te knikken, zonder te genieten. De roman is zowel grappig als cynisch, zowel zwartgallig als melancholisch.

Hierna enkele citaten die aanduiden waarom de titel van de roman enorm goed gekozen is (fantoompijn is het verschijnsel waarbij de hersenen ervan uitgaan dat een geamputeerd lichaamsdeel er nog is, zodat je pijn of prikkeling kunt ervaren bij dat afgestorven lichaamsdeel). Mehlman is er steeds pijnlijk hard mee bezig om zich te amputeren uit het leven van de mensen in zijn omgeving ...

"In jouw buurt wordt vroeg of laat iedereen gewelddadig. Jouw woorden roepen geweld op. En weet je waarom ? Omdat jij jezelf hebt losgekoppeld van je woorden, van wat je zegt. Mensen denken wel dat er achter jouw woorden een levend wezen schuilgaat, maar dat is een illusie. Achter jouw woorden begint het zwarte gat. En als je daar eenmaal achter bent, dan word je inderdaad gewelddadig."

"Ongemerkt was de tegenwoordige tijd van het geluk overgegaan in de verleden tijd, maar het was onduidelijk wanneer dat precies was gebeurd. Zo nu en dan onmoetten we elkaar nog in die tijd die eigenlijk al niet meer bestond, maar zo springlevend waren onze herinneringen dat alles steeds weer opnieuw leek te gebeuren."

"Ik was een producent van waanvoorstellingen. Wie mij wilde ontmoeten, moest mij op komen zoeken in de op maat gemaakte waanvoorstelling. De drank was gratis, het eten van de beste kwaliteit en de beddenlakens waren van Egyptisch katoen. ... Een producent van waanvoorstellingen heeft geen dag vrij. De ene waanvoorstelling volgt de andere op. Om te voelen zonder echt iets te hoeven voelen, om net genoeg te voelen, maar niet zoveel dat het pijnlijk wordt. Eigenlijk had ik advertenties moeten zetten : 'Bel Mehlman, maak van uw leven een waanvoorstelling. Voor u op maat gemaakt.' "

"Trouw en ontrouw zijn begrippen die er op een gegeven moment niet meer toe doen, of beter gezegd, het zijn begrippen die van betekenis veranderen. Wat je aan iemand bindt is niet langer zoiets dubieus als trouw. Wat je uiteindelijk aan elkaar bindt, is de negatieve vorm van liefde, dat je genoeg hebt van iemand, dat de ander weg moet, op moet rotten, dood moet, en dat die ander maar niet oprot en niet doodgaat. Een strafschop die je blijft nemen en die je blijft missen - en dat je daar wel om kunt lachen, om dat missen, dat is een voorwaarde om van de negatieve vorm van liefde te kunnen genieten. Genoeg van elkaar hebben, is iets waar je jaren mee door kunt gaan, een heel leven als het moet."

Fantoompijn is één van de beste romans die ik ooit las.

Grunberg-site 'Het leven van Mehlman'