Open doek : Buda as sharm foru rikht (Buddha collapsed out of shame)

Regie : Hana Makhmalbaf (2007)

De rotsachtige streek van het Afghaanse Bamiyan, een plek die in 2001 in het nieuws kwam toen fundamentalistische Taliban-strijders er de immense Boeddha-beelden vernietigden. In de nasleep van de oorlog tussen de Taliban en de troepen van de US en het VK, leven een aantal gezinnen in de uitgehouwen rotsen die dienst doen als woning. Zo ook het zesjarige meisje Bakhtay. Ze is jaloers op haar kameraadje omdat die naar school mag gaan en kan leren lezen. Ook zij wil leuke verhaaltjes kunnen lezen, maar daarvoor moet je wel over schoolgerief beschikken. De lippenstift van moederlief kan als schrijfstok fungeren, maar een schriftje is moeilijker te bekomen. Als ze na een flink staaltje ruilhandel toch een schrift weet te bemachtigen, stuit ze op een troep kinderen uit de buurt. Deze kinderen zijn opgegroeid in oorlogsomstandigheden en hebben nooit iets anders gekend : afwisselend spelen ze voor Taliban of voor USA-soldaat. De kinderen spelen net iets té overtuigend oorlogje en de spelletjes krijgen een zeer ranzig tintje. Het onbezorgd bestaan van een kind is niet weggelegd voor kinderen in een oorlogsgebied ...

Naast regisseurs zoals Jafar Panahi en Abbas Kiarostami klinkt de naam Makhmalbaf als een luide klok voor wie een beetje bekend is met de zeer frisse wind die nu al een tijdje in de Iraanse filmwereld waait. De peetvader van dit filmgeslacht is Mohsen Makhmalbaf, regisseur van tal van hooggeprezen films en leider van de productiemaatschappij Makhmalbaf Film House. Nadat eerst al diens dochter Samira furore maakte met films zoals The apple en Blackboards, begint nu ook zijn andere dochter Hana haar sporen te verdienen in de cinema.

Op de credits van The apple staat Hana trouwens vermeld als assistent-regisseur. Hana was toen tien (10 !) jaar oud. Ze debuteerde zelf in 2003 (op veertienjarige leeftijd) met de documentaire Joy of madness, waarin zij een beeld schetst van de casting-moeilijkheden waarmee haar oudere zus Samira te maken had in Afghanistan ter voorbereiding van diens film At five in the afternoon. Onder het motto "niemand let toch op een jong meisje met een digitale camera" draaide de jonge Hana een film waarin zij een raak sfeerbeeld schetst van het post-Taliban-Afghanistan.

Met haar 'echte' filmdebuut is het opnieuw goed raak. Zoals met wel meer Iraanse arthouse-films het geval is, worden kinderen gebruikt als symbool voor een groter geheel. Kijk maar naar films zoals The white balloon (Jafar Panahi, 1995), The apple (Samira Makhmalbaf, 1998) en Where is my friend's house ? (Abbas Kiarostami, 1987). Gelet op de alomtegenwoordige censuur in Iran, moeten filmmakers op zoek gaan naar uitwegen om hun boodschap duidelijk te maken. Net zoals sprookjes kunnen dienen als verpakkingsmateriaal voor gruweldaden, zo laten de Iraanse regisseurs kinderen opdraven als spreekbuis voor hun boodschap.

En als volleerde leerlinge van de filmschool van haar vader laat Hana Makhmalbaf die boodschap zeer luid klinken : oorlog is in staat om een hele generatie kinderen te verminken, niet alleen fysisch maar vooral psychisch. Technisch is één en ander niet al te verfijnd en je moet een beetje gewend zijn aan de typisch Iraanse filmtaal (met o.a. veel dialoogherhalingen), maar het werk van de jonge Hana moet nauwelijks onderdoen aan dat van haar vader en haar oudere zus. De oorlogsspelletjes van de jonge kinderen laten bij de kijker een zeer wrang gevoel achter. Wanneer jongens takken gebruiken om als pistool te dienen, is het allemaal nog wel lachen. Maar wanneer ze het meisje Bakhtay een zak over het hoofd trekken en op het punt staan haar te stenigen, wordt het spelletje plots minder leuk.

Ongewijfteld is deze film niet het laatste dat we zullen zien van de jongste telg uit de Makhmalbaf-stal. En zo is vader Mohsen geslaagd in zijn opzet. Een citaat uit 2001, over de oprichting van zijn filmschool in 1996 : "Five years ago, while I had been the most prolific Iranian filmmaker, with 14 feature films, 3 shorts, 28 books, and 22 editing credits over a 14-year career, I stopped making films and decided to make filmmakers." Als je weet dat ook de vrouw van Mohsen een schrijfster en regisseuse is en dat zijn zoon Maysam fotograaf en producent is, dan is het niet moeilijk om te raden waar de meeste gesprekken aan de zondagse koffietafel over gaan ten huize Makhmalbaf.