Leo Tolstoj : "De dood van Iwan Iljitsj" (Smert Ivana Ilicha)

Tolstoj publiceerde deze novelle in 1886, waardoor het werk te situeren valt in het latere en meer spiritueel getinte oeuvre van deze beroemde Russische auteur.

Het leven van Iwan Iljitsj lijkt zeer voorspoedig te verlopen : zijn carrière klimt gestaag totdat hij een mooie post versiert in het gerechtshof van Sint-Petersburg, hij huwt een begeerlijke dame van goede afkomst en richt zijn woonst perfect in volgens de wetten van de goede smaak. Maar na een ogenschijnlijk onschuldige val krijgt hij last van een knagende pijn in de onderbuik. Verschillende dokters en remedies brengen geen soelaas. Langzaam maar zeker wordt duidelijk dat Iljitsj terminaal ziek is en dat zijn dagen geteld zijn. Op zijn ziekbed wordt de stervende Iwan geconfronteerd met de leegheid van zijn bestaan en met de hypocrisie van hen die hem in zijn laatste dagen omringen. Zijn vrouw en dochter die uitzien naar de erfenis, zijn collega's die nu al staan te wringen om zijn betrekking in te palmen, zijn dokters die de behandelingen rekken om nog wat erelonen op te strijken, ... Enkel de aanwezigheid van de simpele knecht Gerasim - de enige zonder een verborgen agenda - biedt hem enige troost. Er rest Iljitsj weinig anders dan zijn dood af te wachten ...

Ik las deze novelle in een uitgave van 1978 van uitgeverij Meulenhoff. In deze uitgave wordt de novelle opmerkelijk genoeg gevolgd door een interessant nawoord van een arts (Geert Bremer). Bij nader inzien is dit zo gek nog niet. "De dood van Iwan Iljitsj" laat zich immers niet enkel lezen als een kroniek van de aangekondigde dood van één of ander fictief personage, maar houdt de lezer een spiegel voor ("het feit van het overlijden van een goede kennis riep bij allen die het hoorden een gevoel van vreugde wakker, dat hij, en niet zijzelf gestorven waren, zoals dat altijd het geval was"), biedt inzichten in stervensbegeleiding en bijna-dood-ervaringen en ontleedt messcherp de gevoelens van iemand die geconfronteerd wordt met het onvermijdelijke en die de ultieme troost zoekt in de Dood zelve.

Een beroemde quote van de Braziliaanse auteur Dalton Trevisan : "Ieder mens sterft twee keer. De eerste keer is als hij De dood van Iwan Iljitsj leest". Een tijdloze novelle, één van de meesterwerken uit de Russische literatuur én nog steeds beschouwd als één van de krachtigste pyschologische inzichten in de confrontatie met de Dood.