Arnon Grunberg : 'Figuranten'

Deze tweede roman van Arnon Grunberg werd gepubliceerd in 1997. Er rustte heel wat druk op de schouders van Grunberg na het succes van zijn debuutroman Blauwe maandagen.

In Figuranten wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de ik-persoon Ewald Stanislas Krieg, een schuchtere jongeman die op 17-jarige leeftijd zijn geluk beproeft bij de Maastrichtse toneelschool. Hij wordt afgewezen en ontmoet in de wandelgangen een andere mislukkeling, ene Michaël Eckstein die zichzelf steevast Broccoli noemt. De twee worden al snel dikke vrienden en zo maakt Krieg ook kennis met Elvira Lopez, een vriendin van Broccoli. Het drietal wordt onafscheidelijk. Broccoli brandt van ambitie om het te maken in de film- en theaterwereld. Aan geld geen gebrek : Broccoli woont in de villa van zijn ouders - die om vage redenen in Zwitserland verblijven - en leeft op hun kap.

Het drietal doet mee in een vakbondspromotiefilmpje, tracht een Lady Macbeth-monoloog op poten te zetten voor Elvira en gaat volledig op in 'operatie Brando' : als je maar voldoende op Marlon Brando lijkt, zal alles vanzelf gaan.

Maar alles gaat natuurlijk niet vanzelf : het drietal spendeert veel meer tijd aan het maken van de plannen, dan aan de uitvoering ervan. En dan zijn er nog de bizarre ouders van Broccoli die plots terugkeren vanuit Zwitserland en het leven van het onafscheidelijke trio komen verstoren. Misschien kan voor Ewald het schrijven van een monoloog voor de actrice Frederika Steinman soelaas brengen ? Helaas niet, want - zoals de lezer uit de inleiding tot het boek kan afleiden - de drie vrienden kan elk hun weg en Ewald Krieg zal eindigen als geldwolf/makelaar in New York.

Figuranten leest als een trein. De pagina's fladderen voorbij maar weten helaas nauwelijks te beklijven. Grunberg bevolkt zijn roman met een aantal tragi-komische figuren wiens namen bij de lezer al snel vertrouwd in de oren klinken. De schuchtere Ewald die meestal alleen maar knikt of 'ja' zegt. De onrealistisch ambitieuze Broccoli die naamkaartjes drukt met als tekst 'Mr. Broccoli heeft de eer u een drankje aan te bieden'. Vader Eckstein die altijd cognac zuipt. Zijn vrouw die maar blijft doordrammen over conservenblikken en serviezen die mee naar Zwitserland moeten. Zijn secretaris Beck die zijn naam in 'B' wil laten veranderen en een ongezonde voorliefde heeft voor Hongaarse salami. Voormalig bonthandelaar en filmregisseur Galani die zijn volledig budget opmaakt aan champagne. Huishoudster mevrouw Meerschwam die al kankerend door het leven gaat, ... Het is een bonte parade aan personages.

Het is dit bizarre amalgaam aan personages dat de dienst uitmaakt in Figuranten. Hoe leuk en entertainend het echter ook is om deze personages tegen elkaar te horen vloeken en roepen, de altijd aanwezige droog-ironische humor heeft tot gevolg dat het de lezer weinig uitmaakt wat er met de personages gebeurt of wat hun gemoedstoestand is. Of de personages nu kwaad zijn, of verdrietig, of gelukkig, of apatisch, of dolgedraaid ... : het is weinig relevant want elke emotie wordt opgevoerd in een setting die eerder aan slapstick dan aan het echte leven doet denken.

En zo kreeg ik af en toe het onbehaaglijke gevoel dat Grunberg zich in Figuranten her en der bezondigt aan pagina-vullerij. Zo wordt er een hoofdstuk besteed aan de korte terugkeer van de ouders van Broccoli uit Zwitserland en hoe ze zich klaarmaken om - ditmaal definitief - terug te keren naar het buitenland. Deze passage is zeer leuk om te lezen omdat het pure vaudeville is : de oude Eckstein die zich op de avond van zijn afscheid volgiet met cognac en aanpapt met een ander drankorgel terwijl mevrouw Eckstein zoveel mogelijk conservenblikken in haar koffers probeert te proppen. Best wel lachen, ware het niet dat dit hoofdstuk over ruim 50 pagina's wordt uitgesmeerd.

In deze vernietigende kritiek valt dan ook enigzins terecht te lezen : "Grünberg moet zijn humoristische timing beter bijhouden. Maar waarom zou hij? Publiek en pers vinden zijn boek al goed voor ze het gelezen hebben." Maar elders valt dan weer vast te stellen : "Neither the main character’s indifference nor the irresistible wit can camouflage the book’s underlying tone, which is one of desperation. In Figuranten the tragedy emerges from the dry humour with which the world is viewed. With this masterly novel, Arnon Grunberg proves to be one of the most promising writers of his generation." Zoals altijd ligt de waarheid in het midden. Het valt niet te ontkennen dat Figuranten aangenaam doch weinig beklijvend leesvoer is. Wellicht is deze review nog het meest realistisch : "Some parts drag a bit - Broccoli's dad can become a tiresome figure - but on the whole the novel moves very well, and, surprisingly, the aimlessness doesn't become wearing, even though it is a longish book. An enjoyable and surprising book about youth and ambition. Well worthwhile."

Het alom gelauwerde De asielzoeker ligt al klaar om gelezen te worden, maar wellicht is het niet slecht om het universum van Grunberg even te verlaten en voor een ander boek te kiezen. Kwestie van even af te kicken en - hopelijk - de geweldige leeservaring van Fantoompijn te kunnen evenaren.